Wat zijn erfsappen?
Ontstaan erfsappen
Erfsappen is een verzamelnaam voor bedrijfsafvalwater dat ontstaat (1) bij de rechtstreekse afstroming van perssappen en percolaatwater vanop het erf/bedrijfsterrein; (2) zodra hemelwater op het erf/bedrijfsterrein in contact komt met organisch materiaal zoals voeder(resten), mest(resten), organisch-biologische afvalstoffen (OBA), perssappen en percolaatwater of (3) bij reinigings- en spoelactiviteiten. Het geheel van deze erfsappen dient beschouwd te worden als bedrijfsafvalwater dat niet (ongezuiverd) mag geloosd worden, tenzij uitdrukkelijk vergund in het geldende normenkader.
Percolaatwater is een benaming voor hemelwater dat in de opslag van organisch materiaal insijpelt en op deze manier zorgt voor het uitlogen van nutriënten uit het opgeslagen materiaal.
Binnen de term van erfsappen zijn er ook silosappen. Silosappen zijn erfsappen die gevormd kunnen worden bij de opslag van organisch materiaal zoals voeder- en energiegewassen en/of biomassa(rest)stromen. Deze silosappen kunnen nog onderverdeeld worden in 3 categorieën.
- Perssappen: Sappen die vrijkomen bij het samenpersen, de opslag en de bewaring van organisch materiaal. De hoeveelheid perssappen wordt hoofdzakelijk bepaald door de condities bij het inkuilen en de aanwezigheid van broei tijdens bewaring.
- Percolaatwater: hemelwater dat in de opslag van organisch materiaal insijpelt en op deze manier zorgt voor het uitlogen van nutriënten uit het opgeslagen materiaal.
- Verontreinigd run-off water: hemelwater dat afstroomt van oppervlaktes die verontreinigd zijn met organisch materiaal.
Op veel landbouwbedrijven is er ook spoel- en reinigingswater aanwezig. Dit ontstaat bij het spoelen of reinigen van machines, verhardingen, melkinstallatie, … Voor deze waterstromen is er ook een opvangvoorziening nodig.
Mestsappen behoren ook tot het geheel van erfsappen. Mestsappen zijn sappen die vrijkomen uit (mengsels van strooisel en) mest, bijvoorbeeld ter hoogte van de vaste mestopslag of de kalverboxen.
Maatregelen
Het vermijden van afstroom van erfsappen begint met preventieve maatregelen. Kort gezegd begint het met goede landbouwpraktijken. In de praktijk kunnen er tal van maatregelen worden toegepast.
Erfverharding
Een proper erf werkt niet enkel aangenaam, maar geeft ook al direct een positief beeld van het bedrijf. Zorg daarom dus dat op regelmatige tijdstippen het erf wordt schoongeveegd. Onderhoud het erf. Een goed onderhouden erf en goed onderhouden voederopslagen werken niet alleen prettig, maar zijn ook eenvoudiger schoon te houden. Herstel verzakkingen, dicht naden en kieren goed af en maak de opvangputjes en gootjes op regelmatige tijdstippen leeg.
Maak een logische indeling van het erf. Zorg dat de afstand tussen de stal en een opslag niet te lang is.
Deel uw erf op in een ‘proper’ en ‘vuil’ deel en zorg er ook voor dat de routes van elk deel elkaar niet kruisen. Zorg dat vervuild hemelwater niet kan afspoelen naar het oppervlaktewater, en maak het ‘werkgedeelte’, ook wel het vuile gedeelte genoemd, zo klein mogelijk. Vang perssappen, mestsappen en percolaatwater op en gebruik het bijvoorbeeld om mest te verdunnen. Op het bedrijfsterrein wordt bij de aanpassing en inrichting vaak te weinig rekening gehouden met het scheiden van schoon hemelwater en vuile waterstromen. Landbouwers kunnen preventief al veel bereiken door waakzaam te zijn op voer- en mestresten, het erf veegschoon te houden en door afstroom van vuile waterstromen te vermijden.
Voederopslag
Bij de opslag van de voedergewassen neem je maatregelen om de vervuiling te beperken van het hemelwater dat afvloeit. Kuil daarom steeds in onder goede omstandigheden. Zo worden perssappen tot een minimum beperkt. Dit kan door:
- in te kuilen onder goede weersomstandigheden (droog weer),
- in te kuilen op het juiste oogstmoment (%DS),
- niet hoger of verder in te kuilen dan de muren
- de opslag goed af te dekken (lucht- en waterdicht) en
- na te denken over een absorberende onderlaag (zoals bv. stro) indien er vochtig ingekuild wordt. Hierdoor wordt een groot deel van de perssappen opgenomen en stromen deze niet af.
Denk ook na over een gescheiden afvoer in de kuilopslag. Er zijn hiervan diverse uitvoeringen beschikbaar waarbij schoon hemelwater gescheiden wordt van perssap/percolaatwater. Naargelang het systeem en de positie van het voer bepaalt de landbouwer zelf welke afvoerputjes open en dicht staan. Essentieel voor een goede werking hiervan is wel dat de plaat steeds veegschoon gehouden wordt.
Voorkom morsen bij transport van voeder zoveel mogelijk. Indien er toch gemorst is, ruim het dan direct op. Maak de transportafstand van de voederopslag naar de stal zo klein mogelijk.
Indien er een First Flush aanwezig is op het bedrijf, dient deze correct afgesteld te zijn. Let er ook op dat deze op regelmatige tijdstippen leeggemaakt wordt om de capaciteit te garanderen. Ook hierbij geldt de voorzorgsmaatregel van een veegschone kuilplaat voor een goede werking.
Vaste mestopslag
Een volgend compartiment om bij stil te staan is de vaste mestopslag. Zorg dat vaste mestopslag groot genoeg is, zodat er een langdurige opslag mogelijk is. Denk hierbij aan de wetgeving (3 mestdichte muren en een mestdichte ondergrond). Zorg ook dat er een opvang voor de mestsappen is voorzien, bij voorkeur aan de achterste wand, zodat er zo min mogelijk sappen kunnen afstromen weg van de opvang. Om te voorkomen dat regenwater vervuild wordt, kan er overwogen worden om de vaste mestopslag te overkappen.
Huisvesting van jongvee (kalveriglo,...)
Zorg dat de huisvesting van kalveren dermate is ingericht dat er opvang voorzien wordt voor eventuele mestsappen uit kalverboxen en kalveriglo’s. Wanneer de kalverboxen in de stal staan, kunnen de mestsappen meestal worden opgevangen in de mestkelder. Indien ze buiten staan is vaak een afzonderlijke opvang nodig. Hierbij kan er extra geopteerd worden om de kalverhutten onder een afdak te plaatsen, waardoor minder regenwater verontreinigd wordt. Het zuivere regenwater kan dan apart opgevangen of afgeleid worden.
Koepad
Zorg dat een koepad zo kort mogelijk is en dat er geen afstroming kan plaatsvinden. Maak het koepad ook op regelmatige tijdstippen schoon, zeker wanneer er neerslag voorspeld wordt. Wanneer er nagedacht wordt over een nieuw koepad, leg dit dan aan zodat er niet met voertuigen over het vervuilde koepad gereden wordt. Verder is het belangrijk dat het koepad makkelijk schoon te houden is. Er kunnen eventueel straatkolken voorzien worden aan het koepad vlak achter de stal met een afvoer naar de mestkelder. Buiten het weideseizoen kunnen deze kolken afgesloten worden indien het koepad zuiver is.
Reinigingsplaats landbouwmachines (zonder gewasbescherming)
Reinig werktuigen op een daarvoor voorziene plaats met een opvangput. Zorg ook dat deze reinigingsplaats voldoende groot is voor de gebruikte machines. De reinigingsplaats moet voorzien worden van een slibopvang en een KWS – afscheider (olie- of koolwaterstofafscheider)
Kleine veranderingen met grote effecten
Vervuiling vermijden kan vaak vrij eenvoudig. Enkele vragen die je jezelf kan stellen:
- Zijn alle verhardingen schoongeveegd?
- Zijn er geen afvoergoten of afvoerputjes verstopt?
- Zijn de voedersilo’s veegschoon? Is er kans op afstromend vervuild hemelwater?
- Zijn de silomuren vrij van barsten en scheuren?
- Bij gebruik van een First – Flush:
- Is deze goed afgesteld?
- Wordt deze tijdig geledigd?
- Wordt het spoel- en reinigingswater correct opgevangen?
- Worden alle mestsappen opgevangen?
- Staan de kalverhutten op een geschikte plaats met opvang?
- Is mijn koepad proper?
- Wordt het regenwater van mijn daken opgevangen of apart afgeleid zodat dit niet verontreinigd geraakt?
BBT – studie (Best Beschikbare Technieken)
In 2022 is er een BBT – studie afgerond voor de Vlaamse landbouwbedrijven en covergistingsinstallaties ter voorkoming van het afstromen van erfsappen en emissies naar oppervlaktewater en bodem.
Naast het in kaart brengen van de erfsappen die kunnen afstromen op het erf of bedrijfsterrein, was het de doelstelling van deze studie om maatregelen te evalueren die de rechtstreekse afstroming van erfsappen en verontreiniging van hemelwater zoveel als mogelijk kunnen voorkomen of beperken, en die daardoor het risico op milieuverontreiniging van water en bodem minimaliseren. De erfsappen en de milieuvriendelijke technieken werden in kaart gebracht op basis van de beschikbare informatie o.a. in de literatuur, in het kader van projecten en via bedrijfsbezoeken. De BBT-selectie in deze studie gebeurde in nauw overleg met de vertegenwoordigers van de sector en specialisten uit de administraties. De studie werd ter kritisch nazicht ook voorgelegd aan een externe lector.
Deze blog is in het kader van volgende projecten
Demonstratieproject BESS
Leaderproject Waterkwaliteit, een geïntegreerde aanpak
