De impact van bodembewerkingen op bodemvochtverliezen
2024 zal genoteerd staan als een jaar met een zeer natte winter en een laat opstartend voorjaar. Het is nog onduidelijk of en wanneer het weer zal omslaan maar de voorbije jaren hebben ons de kans geboden om na te gaan op welke manier de wijze van bodembewerking de aanwezigheid van vocht in de bodem kan beïnvloeden. Graag geven we de conclusies van het onderzoek mee voor de echte start van de voorjaarswerkzaamheden.
Binnen het project ‘Hou vocht in de bodem’, gefinancierd door het Limburgse Droogte Innovatiefonds, hebben PIBO-Campus en het Proef- en Vormingscentrum voor de Landbouw de impact van zaaibedbereiding op maïs en cichorei onderzocht. Bodembewerkingsproeven werden uitgevoerd in zowel 2022 (een droge zomer) als 2023 (een droog voorjaar). De doelstelling was om na te gaan in welke mate verschillen in bodembewerking een impact hebben op de verdamping van vocht uit de bodem. Een hogere graad van verdamping zal leiden tot een grotere/vroegere nood aan vocht na een periode van droogte.
Bodembewerkingen voor maïs
Maïsteelt vereist vaak veel irrigatiewater, vooral op zandgronden, om de opbrengsten op peil te houden. In maïs werd concreet nagegaan wat de impact van kerende of niet-kerende bodembewerking is op het bodemvochtgehalte. Hiervoor werden gedurende twee jaar proeven uitgevoerd in een monocultuur maïsperceel in Bocholt (zand). Daarin werden volgende behandelingen met elkaar vergeleken:
Diep ploegen (24 cm) met vorenpakker, ondiep ploegen (18,5 cm) met vorenpakker, een diepwoeler-klaarlegcombinatie (40 cm) en een ondiepe behandeling met een cultivator (10-15 cm).
De kerende bodembewerkingen resulteerden in een vlotte en goede opkomst, terwijl niet-kerende bodembewerkingen moeizamer verliepen. Niet-kerende bodembewerkingen vertoonden echter een sterke jeugdgroei, vooral bij een ondiepe behandeling met een cultivator voor het zaaien. Deze jeugdgroei resulteerde in een beter ontwikkelde plant en uiteindelijk in een hogere opbrengst per hectare, vooral in 2023.
Verloop van de opkomst bij de verschillende bodembewerkingen in 2022 (bron: PVL).
Evolutie van de bodemvochttoestand bij de verschillende zaaibedbereidingen in 2022 (bron: PVL).
Zaaibedbereiding voor cichorei
Vertakte cichoreiwortel bij directzaai (bron: PIBO-Campus).
Een glad, compact, fijn en vochtig zaaibed is van essentieel belang voor een succesvolle opkomst van cichorei. Vanwege de ondiepe zaaidiepte (0,5 cm) is een fijn zaaibed cruciaal om een goede zaadbedekking te garanderen. Zowel in 2022 als 2023 werden zaaibedbereidingsproeven uitgevoerd in Haspengouw (leem).
De aanleg van een ‘vals zaaibed’, kort voor het zaaien, blijkt vaak de eerste stap te zijn voor een succesvol zaaibed, vooral op moeilijk bewerkbare grond. Dit proces helpt bij een snelle en gelijkmatige opkomst, vooral na voldoende neerslag, doordat het de hardste kluiten op een natuurlijke wijze afbreekt. Uit de proeven blijkt dat voor een optimale opkomst het vals zaaibed het best kan worden aangelegd met een rotoreg-crosskilette of een compactor. Beide technieken leverden vergelijkbare opbrengsten op, hoewel de compactor sneller werkt en minder brandstof verbruikt. Bovendien bleek het vochtverlies in de bovenste laag iets lager te liggen bij gebruik van de compactor dan bij de rotoreg.
Direct zaaien is een bekende techniek om te werken aan koolstofopbouw, maar bleek in Haspengouw geen optimale strategie voor cichorei vanwege problemen met zaaidiepte en opkomst. Hoewel direct zaaien kan resulteren in zwaardere cichoreiwortels, kan het lagere plantenaantal en de misvorming van de wortels leiden tot opbrengstverliezen.
Impact van onkruidbestrijding
Mechanische onkruidbestrijding is eveneens een vorm van bodembewerking die verdamping van vocht in de hand kan werken. Daarom werden zowel mechanische (wiedeggen/schoffelen) als chemische onkruidbestrijdingsmethoden onderzocht in maïs. Mechanische onkruidbestrijding, vertoonde echter geen significant verschil in bodemvocht in vergelijking met chemische onkruidbestrijding. Mechanische onkruidbestrijding toonde wel voordelen: Er werd geen groeivertraging vastgesteld in tegenstelling tot de chemische methode. Daartegenover staat dan weer een verhoogde arbeidsintensiteit.
Besluit
Droogte is een groeiende zorg voor de landbouw. Onderzoek toont aan dat weloverwogen bodembewerkingen een significant verschil kunnen maken in het verminderen van vochtverlies in het voorjaar, wat cruciaal is voor een succesvolle opkomst en jeugdgroei van gewassen. Voor maïs lijkt diep ploegen de beste praktijk terwijl voor cichorei wordt aanbevolen om op moeilijke percelen te werken met een vals zaaibed.
Niet-kerende bodembewerkingen kunnen een lagere opkomst compenseren door sterkere planten en hebben ook voordelen tijdens droge periodes. Mechanische onkruidbestrijding lijkt daardoor een interessant doch arbeidsintensief alternatief te zijn voor chemische methodes. De arbeidsintensiteit zorgt er mede voor dat dit vandaag nog niet breed in de praktijk wordt toegepast
